UKRAINSKAJA LATINKA

UKRAINSKAJA LATINKA Glavnaja

UKRAINSKAJA LATINKA

Ukrainskaja latinka
Ukrainskaja latinka – obśeje nazvanije dlia neskoljkih istoričeskih i nedavnih projektov vvedenija latinskogo alfavita dlia ukrainskogo jazyka. Tradicionno dlia zapisi tekstov ukainskim jazykom isoiljzovalasj kirillica v raznyh jejё varïantah. V prošlom ne odno iz predloženij latinizirovatj ukrainskuju pisjmennostj ne polučilo širokoj poddržki, hotia prizyvy sozdatj novyj latinskij alfavit poslednim vremenem (čem daljše, tem) čaśe zvučat s ust nacionaljnoj intelligencii. Lingvističeski ukrainskaja latinka (vo vseh jejё varïantah) napominajet poljskij i (osobenno) češskij alfavit.

Istorija

Pervyje ukrainskije teksty latinkoj datirujutsia 16 - 17 stoletijami, zapisany češskim ili poljskim alfavitami. V 19 stoletijami vvesti latinskuju pisjmennostj pytalsia Josyp Lozynjsjkyj (Josip Lozinskij) - učёnyj i sviaśennik so Ljvova. Pozže latinkoj poljzovalasj biurokratija (činovniki) Galicii pod avstrijskoj vlastju.

Sootvetstvije bukv

Privodim tablicu sootvetstvija meždu kirillicej i latinkoj v jejё naiboleje rasprostranёnnom sovremennom variante:

Aa Aa
Bb Бб
Cc Цц
Čč Чч
Dd Дд
Ee Ee
Ff Фф
Gg Ґґ
Hh Гг
Ii Ii
Jj Йй
Kk Кк
Ll Лл
Mm Мм
Nn Нн
Oo Oo
Pp Пп
Rr Рр
Ss Сс
Šš Шш
Ščšč Щщ
Tt Тт
Uu Уу
Vv Вв
Xx Хх
Yy Ии
Zz Зз
Žž Жж
' ь

Primečanije:
vmesto h (г) u nas g;
vmesto šč (щ) u nas ś;
vmesto x (х) u nas h;
vmesto ' (ь) u nas j.

Bukvam Я, Ю, Є, Ї v latinke sootvetstvujut Ja, Ju, Je, Ji posle glasnyh i apostrofa, i ‘a, ‘u, ‘e, ‘i posle soglasnyh. Poskoljku v etom slučaje apostrof dlia razdelenija soglasnyh i jotirovannyh glasnyh stanovitsia nenužnym, jego ispoljzujut dlia obozmačenija miagkosti predšestvujuśej soglasnoj. Takže vmesto Šč predlagalosj Ŝ, no eta ideja ne priobrela obśej podderžki.

Primečanije: vmesto ‘a, ‘u, ‘e, ‘i u nas ia, iu, e, i. (No jesli našim pisjmom peredavatj ukrainskij tekst, to lučše ukrainskuju Є posle soglasnyh peredavatj čerez ie (E čerez e, a ne ė).

Primer teksta

Vot tak naprimer vygliadit «Zaveśanije» T. G. Ševčenko sovremennoj ukrainskoj latinkoj.

Kirillicej	«Sovremennoj ukrainskoj latinkoj»	Po-našemu
Тарас Шевченко Заповіт Як умру, то поховайте Мене на могилі, Серед степу широкого, На Вкраїні милій, Щоб лани широкополі, І Дніпро, і кручі Було видно, було чути, Як реве ревучий. Як понесе з України У синєє море Кров ворожу... отоді я І лани і гори — Все покину і полину До самого Бога Молитися... А до того — Я не знаю Бога. Поховайте та вставайте. Кайдани порвіте І вражою злою кров'ю Волю окропіте. І мене в сім'ї великій, В сім'ї вольній, новій Не забудьте пом'янути Незлим тихим словом.	Taras Ševčenko Zapovіt Jak umru, to poxovajte Mene na mohylі, Sered stepu šyrokoho, Na Vkrajinі mylіj, Ščob lany šyrokopolі, І Dnіpro, і kručі Bulo vydno, bulo čuty, Jak reve revučyj. Jak ponese z Ukrajiny U syńeje more Krov vorožu… otojdі ja І lany, і hory — Vse pokynu і polynu Do samoho Boha Molytyśa… a do toho Ja ne znaju Boha. Poxovajte ta vstavajte, Kajdany porvіte І vražoju zloju krovju Voľu okropіte. І mene v semji velykіj, V semji voľnіj, novіj, Ne zabud'te pomjanuty Nezlym tyhym slovom.	Taras Ševčenko Zapovіt Jak umru, to pochovajte Mene na mohylі, Sered stepu šyrokoho, Na Vkrajinі mylіj, Śob lany šyrokopolі, І Dnіpro, і kručі Bulo vydno, bulo čuty, Jak reve revučyj. Jak ponese z Ukrajiny U synieje more Krov vorožu… otojdі ja І lany, і hory — Vse pokynu і polynu Do samoho Boha Molytysia… a do toho Ja ne znaju Boha. Pochovajte ta vstavajte, Kajdany porvіte І vražoju zloju krovju Voliu okropіte. І mene v semji velykіj, V semji voljnіj, novіj, Ne zabudjte pomjanuty Nezlym tyhym slovom.

Ne smotria na to, čto u nas sočetaniju ьо sootvetstvujet jo (buljon), v ukrainskom jazyke kirilličeskije ьо sootvetstvujut našimu kirilličeskomu ё (Ковальов - Ковалёв). Poetomu ukrainskije ьо neobhodimo peredavatj čerez io (Kovaliov - Ковальов, a ne Kovaljov - «Ковал'йов»).

V trtjem stolbce my upotrebili dlia ukrainskogo х - ch, potomu čto h ostavlena dlia г, g - ґ.

Jesli ne nravitsia istoričeskoje načertanije dlia х - ch, zamenite jego na h, г togda oboznačajte bukvoj g, a ґ togda oboznačajte bukvoj g s nadstročnym zmakom (ğ / ġ / ģ).

V russkom jazyke - dva razdeliteljnyh znaka - tvёrdyj i miagkij, a v ukrainskom - toljko odin - tvёryj, my jego oboznačili kak russkij miagkij (simja - сім'я). Pri neobhodimosti oboznačitj miagkij znak ispoljzujte načertanije dlia russkogo tvёrdogo znaka ('j). Vsё eto sviazano s tem, čto vrusskom čaśe upotrebliajetsia razdeliteljnyj miagkij, av ukrainskom - tvёrdtj (miagkogo my ne vstrečali voobśe).

Abėcadlo (Alfavit)

Abėcadlo – nazvanije raznovidnosti latinskogo alfavita, razrabotannogo na osnove poljskogo alfavita. Jejё hoteli vnedritj dlia ukrainskogo jazyka vo vremia polonizacii v Galicii.

Aa Aa
Bb Бб
Cc Цц
Ćć Цьць
Czcz Чч
Dd Дд
Ďď Дьдь
Ee Ee
Ff Фф
Gg Ґґ
Hh Гг
Ii Ii
Jj Йй
Kk Кк
Ll Льль
Łł Лл
Mm Мм
Nn Нн
Ńń Ньнь
Oo Oo
Pp Пп
Rr Рр
Ŕŕ Рьрь
Ss Сс
Śś Сьсь
Szsz Шш
Szcz szcz Щщ ?
Tt Тт
Ťť Тьть
Uu Уу
Ww Вв
Xx Хх
Yy Ии
Zz Зз
Źź Зьзь
Žž Жж

я, є, ю, ї = ja, je, ju, ji
х = ch, также, как в польском.

Azbučnaja vojna

Azbučnaja vojna – borjba ukrainskoj obśestvennosti Galicii v 19 v. protiv polonizatorskih popytok latinizirovatj ukrainskij alfavit. Imeli mesto dve vspyški Azbučnoj vojny. Pervaja byla vyzvana pojavlenijem v 1834 g. statji «O wprowadzeniu abecadła polskiego do pismiennictwa ruskiego^[1]» ukrainskogo učёnogo J. Lozinskogo, v kotoroj on predlagal vvesti vmesto nesootvetstvujuśej fonetičeskoj sisteme ukrainskogo jazyka «mёrtvoj» kirillicy poljskij alfavit (abėcadlo). Dlia nagliadnogo ubeždenija v takoj celesoobraznosti on v 1835 godu etim alfavitom opublikoval svoju etnografičeskuju rabotu «Ruskoje wesile». Odnako, uvlёkšisj čisto predmetnoj storonoj voprosa, J. Lozinskij ne učёl, čto v uslovijah nejestestvennoj gosudarstvennoj razdelёnnosti ukrainskogo naroda i osuśstvlenija avsrtijsko-poljskoj verhuškoj polonizatorskoj politiki v Galicii, latinizacija ukrainskogo alfavita byla, po suti, napravlena na otryv Zapadnoj Ukrainy ot Vostočnoj Ukrainy i predstavliala blagoprijatnuju počvu dlia osuśestvlenija etoj politiki, a sledovateljno, byla političeski vrednoj. Eto predloženije J. Lozinskogo podvirglosj ostroj kritike, v častnosti v publikacii v I. Levickogo «Otvet na vzgliad o vvedenii poljskogo alfavita v russkuju pisjmennostj» (1834, na poljskom jazyke) i brošiure M. Šaškeviča «Азбука i abecadło^[2]» (1836). Vtoroj vspyške Azbučnoj vojny poslužila popytka gubernatora Galicii v 1859 g. vvesti v ukrainskih školah latinku zakonodateljnym putёm. Volnu massovogo protesta protiv etoj popytki, v častnosti v press, so storony ukrainskoj intelligencii podderžali izvestnyje slavisty P. I. Šafarik i Miklošič.

Latinskij alfavit dlia ukrainskogo jazyka
Iz anglijskih istočnikov.

Latinskij alfavit dlia ukrainskogo jazyka vnedrialsia, no nikogda jego vlijanije ne prevoshdilo kirillicy. Literaturnyj ukrainskij jazyk pisalsia kirillicej v tradicii, voshodiaśej k vosjmomu veku Hristïanstva i staroslavianskogo jazyka Kijevskoj Rusi. Predposylki dlia latinizacii, jesli oni ne byli vyzvany političeskimi motivami, nikigda ne byli vospriniaty narodom. Nesmotria na eto, nekotoryje popytki sozdatj oficïaljnyj latinskij alfavit dlia ukrainskogo jazyka byli vyraženy nacionaljnoj intelligencijej. Tehničeski, v osnomnom on bazirovalsia na poljskom i češskom alfavitah.

Nesmotria na udiviteljnuju shožestj, perehod ot kirillicy k latinice ili romanizacija ne byl vospriniat nositeliami jazyka, i možet bytj izobretena dlia tehničeskih nužd^[3].

Po-ukrainski latinka. Polonizirovannoje nazvanije latynka izvestno takže, kak abėcadlo (abėcėdalo).

Istorija

Inogda po-ukrainski pisali latinicej, jeśё ne raneje, kak v 16-m i 18-m veke (zapadnorusskij pisjmennyj jazyk?), ispoljzuja poljskij i češskij alfavit. V 19 veke byli popytki vnedritj latinicu v ukrainskij jazyk, provodimyje Osipom Lozinskim, ukrainskim studentom i sviaśennikom iz Ljvova, (Josyp Łozynski Ivanovyč, Ruskoje wesile, 1834) Tomašem Paduroj i drugimi poljsko-ukrainskimi poetami epohi romantizma.

Ispoljzovanije latinskoo alfavita v ukrainskom jazyke propagandirovalosj znatju v Galicii v sostave Avstrijskoj imperii Gabsburgov. Franc Miklošič izobrёl latinskij alfavit dlia ukrainskogo jazyka (ukrainskaja latinica) v 1852 g., osnovannyj na poljskom i češskom alfavitah (grafike) (adaptirovannyje češkije č, š, ž, dž, ď, ť,, poljskije ś, ź, ć, ń i ľ po tomuže obrazcu). Eta inicïativa byla priniata vo vnimanije češskim politikom Jozefom Jirėčėkom, kotoryj dlia etogo projekta zaručilsia podderžkoj imperatorskogo ministerstva vnutrennih del. V kačestve sostavnoj často projekta po polonizacii Galicii, prohodivšego v period pravlenija neo-absoliutizma posle 1849 goda. Vikarij Agenor Goluhovski prinial popytku vnedritj latinskuju grafiku v ukrainskij alfavit v svoih publikacijah v 1859 godu. Eto porodilo mośnuju pečatnuju vojnu «Vojnu alfavitov» i v konce-koncov latinica byla otvergnuta. Ukrainskij knigi prodolžali izdavatjsia na kirillice. V tože vremia, latinica ispoljzovalasj v specïaljnyh izdanijah dlia teh, kto govorit na poljskom (dlia teh kto čitajet toljko po-poljski) v Galicii, Podlhii i Holme.

Latinica byla takže ispoljzovana v izdanijah Bessarabii, Bukovine i Dobrudii. A takže ona ispoljzovalasj immigrantami iz etih oblastej v Sojedinёnnyh Štatah.

Na Ukraine v sostave Rossijskoj Imperii, Mihajlo Dragomanov vydvigal idei fononimičnogo kirilličeskogo alfavita t.j. s točnym zvukovyn sootvetstvijem (dragomanovka (ukr. dragomanivka)) s dobavlenijem latinskoj bukvy j (dobavlennoj) v 1876 g., i zamenoj digrafov я, є, ю, ї na ја, је, ју, јі. Ukaz Emma, zapreśajuśij pečatanije knig na ukrainskom jazyke privёl etu reformu k krahu.

V Sovetskoj Ukraine, vo vremia orfografičeskoj konferencii, prohodivšej v 1927 g. v Harjkove, lingvisty M. Johansėn, B. Tkačenko i M. Nakonečnyj vydvinuli ideju boleje «internacionaljnogo» (unificirovannogo / universaljnogo) latinskogo alfavita, no ona vstretila soprotivlenije so storony sovetskogo praviteljstva. Pozdneje Vasylj Symonovič byl propagandistom latinicy.

Latynka

Nekotoryje bukvy, zaimstvovannyje iz poljskogo i češskogo ispoljzovalisj v ukrainskoj latinke kak pokazano niže, kotoryje imejut mnogo obśego s belorusskoj latinkoj. Nesmotria na svojё uzkoje rasprstranenije (sferu primeneija), ona ispoljzovalasj v osnovnom ukraincami, proživajuśimi na territirii Poljši i sovremennoj Slovakii. Orfografija byla opisana v trude Łatynycia, vyšedšem na Zapadnoj Ukraine v 1900-h gg. (v nač. XX v.).

Primer teksta

Predislovije Jozifa Lozinskogo (Josyp Łozynśkyj) k žurnalu Ruskoje Wesile, napisannoje latinicej v 1834 godu.

Perédmowa

W tym opysi skazuju, jaksia wesile po sełach mežy prostym ruskim ludom widprawlaje. Ne mohu jednako utrymowaty, jakoby toj sposób wesile widprawlaty wsiude newidminnibyłzacho wanym; bo hdenekodyj szczoś dodajut, hdeindeszczoś wypuskajut, a znowu hdeinde szczos widminiajut. Syła w mojej syli było, starał-jemsia w rozmaitych misciach obradki i pisny ruskoho wesila póznaty i pérekonał-jemsia že prynajmni szczo do hołownych obradkiw i pisnéj wsiude tymže samym sposobom wesilesia widprawlaje. I toj sposób opysałjem w nynisjszуj knyžoczci dodajuczy jednako hdenekodyj i miscowyi widminy. Moim najperszym i najbohatszym a nawet’ i nihdy newyczerpanym źridłom, z kotorohom tyi widomosty czerpał, było dopytowanie po sełach tych ludej, kotryi czasto na wesilach bywały i wesilnyi ur’ady pistowały. Nykotorych obradkiw był jem sam okozritelnym świdkom.

Iz poljskih istočnikov.

Ukrainskaja tatinka – varïant latinskogo alfavita, kotoryj byl prisposoblen dlia zapisi ukrainskgo jazyka.

Pervyje teksty, napisannyje latinskim alfavitom sozdany v XVI – XVII vekah. Latinka byla sozdana iz latinskogo alfavita, upotrebliajemogo v Reči Pospolitoj (Oboih Narodov) s dopolniteljnymi znakami, vziatymi iz češskogo alfavita.

V XIX veke vvesti ukrainskuju latinku v Galicii pytalsia Osip Lozinskij – ukrainskij učёnyj, grekokatoličeskij sviaśennik. Pozdnieje tot alfavit ispoljzovala v Galicii avstro-vengerskaja biurokratija.

Mnogo let na Ukraine idёt diskussija (političeskaja) na temu perehoda s kirillicy na ukrainskuju latinku. Jejё storonnikom javliajetsia istorik Jaroslav Gricak.

Primečanija:

↑ 1.O vnedrenii abėcėdala (alfavita) poljskogo v pisjmennostj russkuju

↑ 2.Na ukrainskom.

↑ 3.Romanizacija ukrainskogo jazyka.